Soğanlı

   Hızlı büyüyen çeşitlerinde 20-30 cm’i, yavaş büyüyenlerinde ise 40-70 cm’i  bulan sapları çevreleyen, mavi-yeşil renkli yapraklı,  çok yıllık soğanlı bir bitkidir. Sapları genellikle tekil konumlu olan bir çiçekle sonlanır. Gerçek mavi tonu hariç her çeşit rengi barındıran taç yaprakları yuvarlağımsıdır.

En yaygın sınıflandırmaları, değişik tür ve çeşitlerinin, çiçeklenme dönemleri baz alınarak yapılandır.

BOTANİK LALELER

   Son derece erken gerçekleşen bir çiçeklenmeye sahiptirler. Çoğunluğu, kaya bahçelerinde ve bahçe saksılarında rahatlıkla kullanılmalarına imkan tanıyan kısa saplı bitkilerdir.

Bu çok geniş kategoriye dahil olan türlerden üç tanesi şunlardır:

TULIPA KAUFMANNIANA

   Bu tür tüm lalelerin en erken çiçeklenenidir. 15-25 cm yüksekliğindedir ve Mart sonunda çiçeklenir. İki renkli çiçeklerin taç yaprakları ince-uzundur ve  dış kısmı iç kısımlarından daha koyu renklidir. Çiçekleri yayvan bir şekilde açıldığında, nilüfer çiçeğini anımsatır. Yaprakları genellikle kahverengi çizgilidir.

TULIPA FOSTERIANA

   Bu türün çeşitleri, kısa sürgünlerce taşınan, büyük, boylamasına uzun çiçeklere sahiptir. Açık yeşil yapraklanmaları da oldukça gelişmiştir. 20-30 cm yüksekliğindedir ve çiçeklenme Nisan başında gerçekleşir. Oldukça pırıltılı, bazen de alacalı renkleriyle, kaya bahçelerinde ve küçük bitki yastıklarında, parlak bir ilkbahar  dekorasyonu oluştururlar.

TULİPA GREIGII

   Bunlar genellikle iki renkli, kupa şekilli, büyük çiçekli lalelerdir. Çapları 12 cm’yi bulabilir. Genellikle turuncu ya da lal rengi olan taç yaprakların dipleri, sarı merkezli siyah renktedir. Yapraklanma, kahve-bronz ya da kızıl damarlıdır. Bunlar genellikle son derece dayanıklı ve uzun süreli çiçeklenmeye sahip çeşitlerdir. Yükseklikleri 20-40 cm arasında değişir.

Bu kategoride, ‘Chaperon Rouge’ olarak adlandırılan en popüler çeşit de yer alır.

ERKEN ÇİÇEKLENEN KATMERSİZ LALELER

   25-35 cm yüksekliğinde, özellikle bitki yastıklarının, bordürlerin, vb.nin oluşturulmasında aranan türlerdendir. Mart sonu – Nisan gibi gerçekleşen erken çiçeklenmeleri ve hepsi de çok canlı olan çeşitli çiçek renkleri sebebiyle tercih edilirler. Katmersiz çiçekli, bodur çeşitler daha hızlı bir gelişim gösterir. 9-10 cm’lik saksılara, aynı çeşitten üç soğan yerleştirilerek elde edilecek çiçekli saksılar son derece dekoratif olacaklardır.

ERKEN ÇİÇEKLENEN KATMERLİ LALELER

   Bu kategorideki laleler, katmersiz erken çiçeklenenlere oranla daha uzun süreli bir çiçeklenmeye sahiptir. Renkleri oldukça görkemlidir ve çoğu çeşitte değişik ikililer oluşturan ahenkli bir birliktelik oluştururlar. Soğanları birbirlerine oldukça yakın dikildiğinde (her yönden 10 cm), son derece dikkat çekici bitki yastıkları oluştururlar. Erken çiçeklenen katmersiz lalelerde de olduğu gibi, saksıda yetiştirilmeye de son derece elverişlidirler.

KATMERSİZ PARLAK LALELER

   50-60 cm yüksekliğindedirler. İri, yuvarlak çiçekleri, sert sürgünlerce taşınır. Güzel ve canlı renklere sahip, çok sayıdaki çiçeklerinin kenarları, bazı çeşitlerde daha açık tonda bir renkle çevrelenmiştir. Erken sayılabilecek çiçeklenmeleri, katmersiz erken çiçeklenen lalelerden daha sonra, Darwin lalelerinden ise daha önce gerçekleşir. Bitki yastıklarında ve kesme çiçek olarak kullanılırlar.

ZAMBAK ÇİÇEKLİ LALELER

   50-60 cm yüksekliğindeki bu tür, az ya da çok açılmış, kupa şeklinde, son derece zarif, uzun ve sivri taç yaprakları ile karakterize olur. Geç sayılabilecek bir çiçeklenmeye sahiptir. Bitki yastıklarında ve kesme çiçek olarak kullanılır.

DARWIN LALELERİ

   Geç sayılabilecek bir çiçeklenmeye sahiptir. Çok zarif bir bitkidir. 60-70 cm yüksekliğindeki güçlü ve sert sürgünleri, Nisan sonundan itibaren, çizgilerinin saflığıyla, renklerinin zenginliği ve canlılığıyla dikkat çeken, büyük ve yuvarlak çiçekleri taşır. Kesme çiçek olarak çok beğenilen çiçeklerdendir. Fakat genellikle, gerek ayrılmış, gerekse karışmış renkli çeşitleri büyük bitki yastıklarının oluşturulmasında kullanılırlar. Rüzgardan korunaklı ortamlara dikilmelidirler.

SÜPER DARWIN LALELERİ

   Henüz keşfedilmiş bu tür daha geç gerçekleşen bir çiçeklenmeye sahiptir. Fakat 70-80 cm yüksekliğindeki sert sürgünlerce taşınan çiçekleri, daha iri ve daha gelişmiştir. Çiçek renkleri genellikle içi içe geçmiş iki renkten oluşur.

KIR LALELERİ

   Bu isim altında, geç çiçeklenen çeşitlerden oluşan bir grup bitki toplanmıştır. Yükseklikleri 60-70 cm arasında değişir. Çok çeşitli form ve renklerdedirler. Bazıları yuvarlağımsı, bazıları ise dar ve uzun çiçeklere sahiptir.

ŞAKAYIK ÇİÇEKLİ LALELER

   Görünümleri Çin şakayıklarının etli taçlarını anımsatan, katmerli-iri çiçekleri Mayıs'tan itibaren açan bu laleler geç çiçeklenirler. Kesme çiçek olarak hoş buketler oluştururlar. Yükseklikleri 40-50 cm arasında değişir.

PAPAĞAN GÖRÜNÜMLÜ LALELER

   40-60 cm arası bir yüksekliğe sahiptir.  İlginç ve son derece dekoratif bir çeşittir. Düzensiz ve dalgalı iri çiçekleri ilginç bir biçimde sarı, pembe, kırmızı, kahverengi ve morun her tonuyla yıkanmış gibi görünür. Dış mekanlarda kullanım için uygundur, fakat hava değişikliklerinden çok etkilenir. Özellikle kesme çiçek olarak kullanılması tercih edilir.

PÜSKÜLLÜ YA DA KIRIŞIK LALELER

   Bu başlık altında çok sayıda tür yer alır. Taç yapraklarının kenarlarının ince tırtıklı olması hepsinin ortak özelliğidir. Türüne göre değişen 30-60 cm arasında bir boya sahip olan bu laleler, son derece zariftirler ve vazoda çok hoş dururlar. Çiçeklenme Mayıs ayındadır.

REMBRANDT LALELERİ

   Bu kategoride, zebra desenli, alacalı ya da dalgalı özelliklerde, son derece çekici renklere sahip laleler yer alır. Oldukça eski olmalarına rağmen, bu laleler ilginç renkleri sayesinde yeniden moda olmuşlardır.

TULIPA CLUSIANA

   Pembemsi beyaz dikey çizgili, kırmızı dar çiçeklere sahip çok eski bir türdür. Güneşte geniş bir biçimde açılan çiçeklerin sivri taç yaprakları, ona bir yıldız görünümü verir. Yerinin değiştirilmesinden hoşlanmayan bu botanik tür, asıl etkili görünümüne dikiminden uzun yıllar sonra ulaşır.

TULIPA  LINIFOLIA

   Dar, mavi- yeşil renkte, çizgisel bir yapraklanmaya sahip bu lale az rastlanır aydınlık bir kırmızı tonundadır. Nisan – Mayıs aylarında çiçeklenir. Kaya bahçeleri için ideal, oldukça bodurdur (12-15 cm) bir bitkidir. Tulipa clusiana’da da olduğu gibi, bu tür de uzun yıllar yeri değiştirilmeden toprakta kalmaktan hoşlanır.

BOL ÇİÇEKLİ LALELER

   Bu başlık altında çok sayıda tür yer alır ve hepsi de, her biri birer çiçek taşıyan ikincil sürgünlere ayrılmış bir ana sürgün içermeleriyle karakterize olur. Kır lalelerine komşu olarak, ‘Georgette’ (kırmızı alacalı sarı renkte), ‘Turuncu Buket’ (açık kırmızı renkte) çeşitleri sayılabilir.  50-60 cm yüksekliğinde olan bu laleler, Nisan sonu – Mayıs başı gibi açarlar ve çok hoş bordürler oluştururlar.

Botanik laleler içinde, en çok bilinen bol çiçekli lale türü ‘Praestans Fusilier’dir. Çiçekler alev kırmızısıdır. Bitkinin boyu 20-25 cm civarındadır. Nisan başında çiçeklenir; bitki yastıkları ile saksılarda kullanılır.

   Laleler;

Dikkat çekici özelliği: Tür çeşitliliği, farklı boyutları, çiçeklenmelerinin erkenliği, son derece zengin ve farklı renklere sahip çeşit sayısı, laleleri soğanlı bitkilerin en önemlilerinden kılmıştır. Lale, ilkbaharda gerçekleştirilen çiçek süslemelerinin vazgeçilmez bitkilerindendir.

Toprak ve ışık isteği: İyi drene olan, kumlu ve hafif yapılı topraklarda, güneşli ya da hafif gölge ortamlarda yetişir. Laleler aşırı nemli ortamlardan ve humusça çok zengin topraklardan hoşlanmazlar.

Üretimi: Çok kolaydır ve genellikle ticari ortamlardan elde edilen soğanların dikiminden iibarettir. Soğanlar ebatlarına göre satılırlar. Küçük soğanlarla vasat bir çiçeklenme elde edilebileceği bilinmelidir. Aksine, bol rezervli iri soğanlarla ise, çok daha güzel bir çiçeklenme gerçekleşir.

   11-12 cm ortalama soğan büyüklüğü olarak kabul edilir. Bazı türler, özellikle de erken çiçek açan katmerli laleler, 10-11  cm’lik soğanlarla düzgün çiçekler verirler.Çeşitlerin büyük bir çoğunluğu içinse, 12 cm ve üzeri tavsiye edilir. Biraz daha pahalı olan bu soğanlar, çiçeklenme döneminde farklarını ortaya koyacaklardır.

   Soğanlar Eylül- Ocak arası dikilir. Soğanlar 12 ya da 15 cm derinliğe, 10-20 cm’lik aralıklarla yerleştirilir. Soğan dikimi için özel geliştirilmiş aletlerin kullanılması dikimi kolaylaştıracaktır.Konik delikler oluşturan dikim aletleri kullanılmamalıdır. Aksi taktirde, soğan delikte sıkışarak, toprağın üzerine değil, hava boşluğunun üzerine oturur. (Daha fazla bilgi için  Peyzaj bölümünü tıklayınız)

   Son derece dayanıklı olan laleler, kış aylarında özel bir bakım gerektirmezler. Eğer ilkbaharda, çiçeklenmeden önce ya da sonra, uzunca süren kurak bir dönem söz konusu olursa, çiçekleri ıslatmadan, zaman zaman hafif bir sulama yapılması yararlı olur. Çiçeklenmeden sonra, taç yapraklar döküldüğünde, tohum oluşumunu engellemek ve dolayısı ile soğanın rezervini korumak için, çiçek sapının üst kısmının kesilmesi önerilir.

   Soğanları yerinde bırakmak da mümkün olduğu gibi (Tulipa clusiana ve linifolia’da olduğu gibi), yaprakları kuruduktan sonra toplanmaları tercih edilir. Bu olgun bir soğan olduğunun belirtisidir. Toplandıktan sonra, saplar kesilerek soğan temizlenir; havadar bir ortamda bırakılıp kurutulduktan sonra, tekrar dikilene kadar sağlıklı bir ortamda saklanır. Eğer soğanların henüz olgunlaşmamışken toplanmaları gerekiyorsa, örneğin kış çiçeklenmesine sahip tek yıllıkların yerine dikileceklerse, bir miktar toprakla birlikte sökülüp, yeterince olgunlaşıp, rezerv toplayabilmeleri için, yarı gölge ortamda bir karığa yerleştirilmelilerdir.

Uygulama alanı: Lale familyasının büyük çeşitliliği, her yerde kullanılabilmelerine imkan tanır. Türlerle çeşitli kombinasyonlar oluşturarak, Mart başından, Mayıs ortasına dek sürecek bir çiçeklenme elde etmek bile mümkündür.

   Genel kural olarak,  çizgi halinde dikim yapılmamalıdır. Çiçek tarhları hariç, doğru kullanılmamış olacaklardır ve bu yerleştirme bahçeye sert bir görünüm verecektir.

   Kesme çiçek olarak üretileceklerse karışık olarak dikilmeleri; bordürlerde ya da bitki yastıklarında kullanılmaları durumunda ise, aynı türlerden renk lekeleri oluşturacak biçimde yerleştirilmeleri tavsiye edilir.

Bazı türler, bazı kullanımlar için diğerlerine oranla daha uygun olabilir:

·        Çiçek tarhları, bitki yastıkları, bordürler. 

   Bütün laleler bu alanlarda kullanılabilir. Uzun saplı türler, diğer ilkbahar ya da iki yıllık bitki soğanlarıyla (Bellis perennis, Myosotis, Viola tricolor vb.) ya da yer örtücülerle birlikte kullanılırlar (Saponaria ocymoides, Aubrieta, vb.).

Daha alçak boylu botanik türler, ilk plana yerleştirilmeli ya da tek başlarına kullanılmalılardır.

·        Kaya bahçeleri

   Kaya bahçeleri, kısa boylu laleleri dikmek için  en uygun alanlardır. (Tulipa kaufmanniana, fosteriana, clusiana, linifolia, vb. gibi)

İris retuculatas, Muscari, Crocus, erken çiçeklenen Narcissus türleri, Anemone blanda, vb. bitkilerle de birlikte kullanılabilirler.

·        Teras ya da balkonlarda yer alan saksılarda, vazolarda, çanaklarda.

   Tercihen kısa saplı türler seçilmelidir: erken çiçeklenen katmersiz ya da katmerli laleler, botanik laleler, bol çiçekli laleler gibi.

Aynı zamanda Crocus, erken çiçeklenen Narcissus türleri, Chionodoxa, Scilla, Hyacinthus’larla birlikte de kullanılırlar.

·        Kesme çiçek

   Uzun saplı tüm lale türleri kesme çiçek olarak kullanım için uygundur. En uygun türler ise, kır laleleri, papağan görünümlü laleler, katmersiz parlak laleler, zambak  çiçekli laleler, darwin laleleri ve bol çiçekli lalelerdir. Bazı lale çeşitleri iç mekanların dekorasyonunda da kullanılabilir.