Çok Yıllık

   Tropikal orkidelerinkini andıran geniş bir renk yelpazesine sahip, çok güzel formlu, ilginç görünümlü çiçekleri sayesinde çok tercih edilen bir bitkidir.

RİZOMLU IRIS’LER

IRIS GERMANICA HYBRIDE

   Bu familyanın en çok üretilen türüdür. Kökeni mor çiçekli eski Alman irisidir. Mayıs – Haziran aylarında beliren çiçekleri, çok sert, kılıç şeklindeki, herdem yeşil yaprakların oluşturduğu tutamdan yükselen, sert sapların uçlarında, üçerli beşerli gruplar halinde taşınır. Çeşide göre değişen çiçek sapının yüksekliği, 60 cm’den 1,10 m’ye kadar değişir. Eleme çalışması yapılması, tüm renklerde (tek renkli ya da alacalı) ve harika nüanslarda çiçeklere sahip çeşitlerin elde edilmesine izin vermiştir. Mavi ve mor renk nüansları bu türün karakteristik özelliklerindendir. Günümüzde sarı, turuncu, pembe ve kırmızılar da dahil olarak büyük bir renk zenginliğine erişilmiştir. Yeni çeşitleri, erken çiçeklenmeleri ve değişik boylarıyla farklılık gösterirler.

IRIS PUMILA

Bu bodur tür adeta bir öncekinin kısaltılmışı gibidir (gerçi çoğu çeşit zaten melez kökenlidir). Boyu sadece 20 cm kadardır. Nisan – Mayıs aylarında, oldukça erken çiçeklenir. Koyu mor, soluk mavi, beyaz ve sarı renkli çiçekleri vardır.

   Ara Irisler olarak adlandırılan, birkaç tane çeşit vardır. Bunlar Iris germenica hybride ve Iris pumila’nın çaprazlanması sonucu elde edilmiştir. Bu çeşitler gerek boy, gerekse çiçeklenme zamanı açısından, tamamen bu iki türün arsında değerlere sahiptirler. 40-60 cm arası boylanır, Iris germanica hybride’den hemen önce çiçeklenirler. Irıs germanica hybride’lerin çiçeklenme süresini, kenarlarında bordür olarak kullanıldığında, hissedilir miktarda uzatabilirler. Bu çeşitte, mavi, mor, sarı, kırmızı ve beyaz renkli çiçeklere rastlanır.

Dikkat çekici özelliği: Kuraklığa  dayanıklı, çok güçlü bir bitki olmasıdır.

Toprak ve ışık isteği: Kireçli de dahil, fakir ve kuru topraklarda yetişir. Güneşli ortamları sever, aşırı nemden hoşlanmaz.

Üretimi: Bu Iris’ler rizomlarının ayrılmasıyla çoğaltılırlar. Bu işlem tercihen, dinlenme evrelerine denk gelen, Temmuz'dan Ekim'e kadar olan süre zarfında gerçekleştirilir. Bitkiler kıştan önce gelişir. Gerekli olduğu durumlarda, dikim için, Şubat – Mart aylarına ya da daha geç dönemlere kadar beklenmelidir. Fakat bu durumda ilk senenin çiçeklenmesi yeterince güzel olmayacaktır.

   Her biri en az bir sürgün içeren rizom parçaları, 30’ar cm aralıklarla (Iris pumila için 15 cm) dikilirler. Bu bitkilerin aynı çeşitten olanlarını, üçerli, beşerli olarak gruplandırmak  daha uygundur. Üst kısımlarının güneş alabilmesi için, rizomlar toprak seviyesinde kalmalıdır. Çok gömüldüklerinde, çürümeye karşı aşırı hassas olurlar. Bir kere tutunduktan sonra, en büyük kuraklıklara bile dayanırlar.

   Dikimden önce toprağa bir dip gübresi katılır.  Fakat  hayvan gübresi konulmamalıdır. Toprak asitliyse de kireç katılmalıdır.

Üç, dört senenin sonunda, Irisler genellikle çok sıkışmış olurlar. Bu aşamada tutamlar topraktan sökülür, rizomların uçlarındaki sürgünler kullanılarak dikim yeniden yapılır.

Uygulama alanı: Güneş alan fakir toprakların, şevlerin, vb.nin süslenmesinde kullanılır.  Aynı dönemde çiçeklenen lupinus, papaver ve paeonia’larla birlikte bitki yastıklarında kullanılır. Iris pumila’lar, bordürlerde, kaya bahçelerinde ve şev taşlarının aralarında da kullanılır.

IRIS KAEMPFERI

   Japon kökenli bu iris bir öncekinden hissedilir bir biçimde farklıdır. Üst kısımları eğik, şerit şeklideki dar yapraklardan bir tutam oluşturan, çok kısa bir rizomu vardır. Haziran – Temmuz aylarında buradan, 90-120 cm uzunluğunda sert saplar yükselir ve her biri iki ya da üç adet tomurcuk taşır. Büyük bir kelebeği anımsatan, genişçe yayılmış taç yapraklara sahip, basit ya da katmerli çiçekleri son derece zarif görünümlüdür. Renkleri saf beyazdan, kızıla ve koyu maviye kadar çeşitlilikte, genellikle çizgili ya da ilginç hareli yapıdadır.

Dikkat çekici özelliği: Çiçeklerinin ilginçliğidir.

Toprak ve ışık isteği: Kireç içermeyen her çeşit serin toprakta ve yarı gölge alanlarda yetişir. Su kenarlarını da sever.

Üretimi: Bir önceki türde de olduğu gibi Iris kaempferi de kök ayrımı yöntemiyle çoğaltılır. Bu işlemin çiçeklenme sonrasından, Eylül sonundan Ekim'e kadar gerçekleştirilir. Ayrılan parçalar arasında 30-35 cm’lik mesafeler bırakılmalı ve her üç, beş senede bir, tutamlar çok sıkışık görünmeye başladıklarında, yeniden kök ayrımı yapılmalıdır.

Uygulama alanı: Bu tür,  havuz, göl, ırmak kenarlarının ya da diğer nemli alanların çiçeklendirilmesinde ve kesme çiçek olarak kullanılır. 

SOĞANLI IRIS’LER

IRIS XIPPHIUM HYBRIDE

   Çizgisel, sivri, mavi-yeşil ve çok dar yaprakları oluşturan soğanı sayesinde çok yıllık olan bir türdür. Bu yaprak tutamından, Mayıs – Haziran aylarında, uçlarındaki yende iki adet çok zarif ve tuhaf görünümlü çiçeği taşıyacak olan,uzun ve sert saplar yükselir. Çiçekler 3 adet genişçe eğilmiş, merkezde ise üç adet dik duran yaprağa sahiptir. Mavi, mor, sarı ve beyaz renkte çok sayıda çeşidi vardır.

Dikkat çekici özelliği: Üretiminin kolay olması ve çiçeklerinin ilginçliğidir.

Toprak ve ışık isteği: Güneşli konumdaki sağlıklı topraklarda yetişir.

Üretimi: Kolaydır. Soğanları, tercihen Ekim – Kasım aylarında,fakat kesinlikle aralık ayı bitmeden, 5 cm derinliğe, 15’er cm aralıklarla dikilir. Soğanların, en azından çeşidine göre,  beşerli, yedişerli gruplar halinde, tutamlar oluşturacak şekilde dikilmesi tercih edilir.

   Bitki, uygulamada çiçeklenmesi başlayıncaya kadar özen gerektirmez.Çiçeklenmeden sonra, soğanlar en az iki, üç yıl toprakta bırakılabilir. Fakat, lalelerde olduğu gibi,  soğanlarının toplanıp, kuru bir ortamda saklanması da mümkündür. Soğanların topraktan sökülmesi işlemi, çiçeklenmeden sonra, saplar ve yapraklar kuruyunca yapılır.

Uygulama alanı: Gruplar halinde çiçek tarhlarında ve  kesme çiçek olarak kullanılır.

IRIS RETICULATA VE DANFORDIAE

   Bodur bir türdür. Yüksekliği 15 cm’dir. Yaprakları dik, ipliğimsi ve serttir. Erken çiçeklenen bu iris, Şubat – Mart aylarından itibaren çiçek vermeye başlar. Mavi-mor çiçekleri hafif kokuludur.

Dikkat çekici özelliği: Çiçeklenmesinin çok erken gerçekleşmesidir.

Toprak ve ışık isteği: İyi drene olan, hafif yapıdaki, kalkerli toprakları sever.

Üretimi: Eylül – Ekim aylarında dikilen soğanları, 5 ya da 6 cm derinliğe, 10’ar cm’lik aralıklarla, tercihen de gruplar halinde yerleştirilir. Çiçeklenmeden sonra, bir ay içinde üç kez sıvı gübre verilir. Soğanları uzun yıllar yerinde bırakılır.

Uygulama alanı: Kaya bahçelerinin ve şevlerin mükemmel bitkilerindendir. Çok yıllık bitkilerle oluşturula yastıkların önlerine de kullanılır. Saksıda yetiştirilmesi de mümkündür.