İstanbul ağaçlarının budama raporu
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Park ve bahçeler Müdürlüğü İstanbul ağaçlarının budama çalışmalarının raporunu yayınlandı.
istanbul büyük şehir belediye başkanlığı
çevre koruma ve geliştirme daire başkanlığı
park ve bahçeler müdürlüğü
“ kent ağaçlarının tekniğine uygun budanması
ve
budama çalışmalarında karşılaşılan
problemler”
komisyon üyeleri :
rıfat keleş – orman mühendisi
gülcan nair –orman mühendisi
ibrahim dedeoğlu –orman mühendisi
nimet altın – ziraat mühendisi
zeki demir- ziraat mühendisi
fikret güler – ziraat mühendisi
“kENT İÇİ AĞAÇLARIN TEKNİĞİNE UYGUN BUDANMASI VE KARŞILAŞILAN PROBLEMLER”
giriş
1. AMAÇ VE KAPSAM
2. YÖNTEM
3. Kent İçi ağaçlandırma Çalışmalarında Planlama, Dikim ve Bakım
4. Budama
4.1 KENT AĞAÇLARINDA BUDAMA GEREKLİMİDİR .?
4.2 BUDAMA TEKNİKLERİ
4.2.1.BAKIM BUDAMALARI
4.2.1.1AĞAÇLARIN FİZYOLOJİK GELİŞME EVRELERİNE GÖRE BUDAMA PRENSİP VE YÖNTEMLERİ
4.2.1.2. TÜRLERE GÖRE GENEL BUDAMA KURALLARI
4.3. İSTANBULDA BUDAMA FAALİYETLERİ
4.3.1. MEVCUT DURUM (ARAÇ –GEREÇ- PERSONEL )
4.3.2. ÇALIŞMA ALANLARI
4.3.3. BUDAMA ÇALIŞMALARI VE KARŞILAŞILAN PROBLEMLER
4.3.4. BUDAMA ÇALIŞMALANDAKİ İHTİYAÇLAR
4.3.5. KORUMA KURULLARI VE ANIT AĞAÇLAR
5. İSTANBUL GENELİNDE BUDAMA SORUNUNA ÇÖZÜM YOLLARI
6. YARARLANILAN KAYNAKLAR
GİRİŞ
İstanbul kentinde 1996’dan beri yoğun bir şekilde görsel ve işlevsel amaçlı ağaçlandırmalar yapılmaktadır.Tür seçimi, dikim ve bakım hatalarına rağmen, bir dünya şehri olan İstanbul’a önemli ölçüde yeşil doku kazandırılmış, gelecekte şehrin ihtişamına,ferahlığına katkıda bulunulmuştur.
Yapılan bu ağaçlandırma çalışmaları, kapsamlı ve uzun süreli bakım uygulamalarını zorunlu kılmaktadır.Zira ağaç kültürü, budama, sulama, gübreleme,ve zararlılarla mücadele gibi tüm bakım tedbirlerinin düzenli olarak uygulanmasını gerektirir.Bu koşul özellikle kent ağaçlarında büyük önem taşır.
1.AMAÇ VE KAPSAM
Çalışmamızda Büyükşehir Belediyesinin sorumluluğunda olan yeşil alan varlığı ortaya konulacak, bu alanlarda yapılan bakım çalışmaları sıralanacaktır. Bu bağlamda bitkilerin gelişiminde etkili olan olumsuz kent koşullarına da değinilecektir. Daha sonra asıl konumuz olan ve bakım işlerinde en önemli yeri olan budama konusu işlenecektir.
İstanbul’daki yeşil alanların bakım çalışmalarının iskeletini oluşturan budamaların, ilimsel standartlara ulaştırılması, uygulamada karşılaşılan problemlerin aşılması amacıyla İ.B.B. Park ve Bahçeler Müdürlüğünce AR-GE Şefliği yönetiminde bir budama komisyonu kurulmuş ve bu konu ile ilgili araştırma çalışması yapılması kararlaştırılmıştır.
2.YÖNTEM
Yaptığımız bu çalışmada bakımda önemli bir yeri olan budama konusu işlenmiş, şu andaki mevcut durum (karşılaşılan zorluklar, sorunlar ve ihtiyaçlar) değerlendirilmiş, çözümler önerilmiştir.
Çalışmamızda öncelikle konuyla ilgili olarak İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi öğretim üyelerinden Prof.Dr. Hüseyin DİRİK, Prof.Dr. Melih BOYDAK ve Prof.Dr. Ferhat BOZKUŞ ile görüşmeler yapılmıştır. WEB sayfaları taranarak Türkiye ve Dünyada yapılan uygulamalar ve standartlar irdelenmiştir. İstanbul’da bulunan bütün ilçe belediyelerine yaptıkları uygulamalar sorulmuş bunlar da değerlendirilmiştir. Ayrıca Bursa ve Ankara gibi Büyükşehir Belediyelerinin de çalışmaları incelenmiştir.
3. KENT İÇİ AĞAÇLANDIRMA ÇALIŞMALARINDA PLANLAMA –DİKİM-
BAKIM
A-KENT KOŞULLARI
Ağaçlar, şehirlerin yapay ve çoğu zaman olumsuz ve güç koşulları altında varlıklarını sürdürmek zorunda kalırlar. Duman ve diğer çeşitli gazlar, mekanik yaralanmalar, düzensiz taban suyu durumu, sertleşmiş toprak, humus ve ölü örtü yokluğu, yetersiz kök alanı, kaldırım ve binalardan sıcaklık yansıtılması, cadde ve binaların oluşturduğu rüzgar tüneli, yollara serpilen tuzlar gibi faktörler onların yaşamlarını güçleştirir ve olumsuz etkiler.
B-PLANLAMA
Doğa ve çevrenin insanın ihtiyaçlarını en iyi karşılayabilecek biçimde ekonomik, işlevsel, ekolojik ve estetik ölçülere uygun olarak planlanması, düzenlenmesidir.
Bunu yaparken, arazi koşulları, iklim, ışık ve ısı durumu, yağış koşulları, rakım,
vb. şartlar göz önünde bulundurularak, uygun formada ve türde bitki seçimi yapılır.
C-AĞAÇ VE ÇALILARIN DİKİMİ:
Fidanların boyutlarına ve alanın özelliklerine göre dikim çukuru açılır, açılan dikim çukurlarının tabanı 10–15 cm derinliğinde gevşetilecektir.
Dikim çukurları için, % 50 toprak, % 20 dere mili , % 20 yanmış koyun gübresi, % 10 torftan oluşan 4’lü karışım hazırlanarak dikim sırasında bu harç kullanılır.
Ağaç veya çalı çukurunun ortasına dik olarak konulur. Fidanın kök boğazı zeminden 3-4 cm aşağıda olacak şekilde çukurun tabanına 4’lü karışım konup ayakla sıkıştırılmalıdır. (Ağaçlarda 0,05 x 0,05 x 2,5 m veya 0,05 x 0,05 x 2 m ebadında 2’li kazık ağaç gövdesinde 20 cm uzaklıkta 25 cm derinliğinde alt toprağa çakılarak bitkiye sabitlenir.)
Can suyu verilerek dikim işlemi tamamlanır.
D-BAKIM
Temizlik
Halkın kullanımı sırasında çevreye atılan çöplerden dolayı temizlik işlerinin de yeşil alan bakımında önemli bir yeri vardır.
Park, koru, rekreasyon alanları, cadde, yol, kavşak ve bağlantı yollarındaki yeşil kuşaklar ve gezi mekanları üzerinde toplanan, oyun ve spor alanlarında biriken yabancı cisimler ile ağaç ve süs bitkilerinden dökülen yaprakların toplanarak çöp toplama araçlarının alabileceği bir yere kadar alandan uzaklaştırılır ve bunlar çöp istasyonlarına ve çöp döküm sahalarına, kamyonlar ile nakledilir.
Çim Biçimi
İyi bir çim örtüsü elde etmek için çim alanlarda uygulanacak biçim işleminde, ‘biçim zamanı’, ‘biçim yüksekliği’ , biçim sıklığı gibi bir dizi kriterlerin göz önüne alınası gerekir.
Çim biçiminde genelde motorlu çim biçme makineleri kullanılır. Bunun yanına büyük alanlarda çim biçme motorları, eğimli yerlerde motorlu sırt tırpanları, duvar ve bitki dipleri içinde çim makası kullanılan diğer araçlardır.
Çapalama
Sulama, insan baskısı vb. nedenlerden dolayı sıkışan toprağın havalandırılması, sulama sonucu oluşan kaymak tabakasının kırılması, bitki dibindeki yabani otların uzaklaştırılması ve üst toprağın kırıntı bünyeye kavuşturulması için bitki dipleri çapalanır.
Çapalama işlemi bitkinin daha sağlıklı ve hızlı büyümesini sağlar. Çapalanan bitkilerde su tutma kapasitesini artırmak amacıyla bitkilerin dibine çapalama işlemi sırasında çanak açılmasında fayda vardır.
Gübreleme
Toprak , bitkinin muhtaç olduğu besin maddelerini ihtiva eder. Bu elementlerden bilhassa üçü: azot, fosfor ve potasyum bazen bitkiye yetecek oranda bulunmayabilir. Bu nedenle kent ortamı gibi yapay olarak oluşturulan yeşillendirme çalışmalarında toprağa gübre verilerek verimin artırılması gerekir.
Sulama
Toprakta yeterli nemin bulunması bitkinin beslenmesi açısından önemlidir. Bu nedenle bitkilerin doğal yollarla karşılayamadığı su ihtiyacı sulama yoluyla karşılanır.
Sulama, genel olarak İstanbul’un iklim şartlarına göre 15 Mayıs- 15 Eylül döneminde olur. Yeşil alanlar, kuyulardan veya şehrin şebeke suyundan faydalanılarak, yer altına döşenen sabit fıskiyelerle ya da hortumlarla sulanmaktadır. Su tesisatı yapılamayan yerlerin sulanması ise tankerler vasıtasıyla yapılır.
Budama
Genel anlamda budama, ağaç ve ağaççıklarda ilkbahar sürgünleri başlamadan Kasım – Mart ayları arasında yılda 1 kez, gelişimi kuvvetlendirme ve gençleştirme amacıyla yapılır. Form budaması, çit budaması, su sürgünleri ve kuru dal budaması ise vejetasyon dönemi (bitkinin büyüme yaptığı dönem) içinde yapılabilmektedir.
Çalı budamalarında, erken ilkbaharda çiçek açanların çiçekleri geçtikten sonra, diğer çalıların ise Mart ayı ortalarında budanmasına dikkat edilmelidir.
Zararlılarla Mücadele
Süs fidanları, ağaç, çalı, gül, yer örtücü bitkiler, tek yıllık ve çok yıllık çiçekler ve çim alanlarda görülen her türlü hastalık (mantar, bakteriler, ve virüsler) ve zararlılara (böcek, kemirgenler, salyangoz, ve sümüklü böcekler) karşı yapılan kimyasal, mekanik ya da biyolojik mücadeledir.
4 . BUDAMA
4.1.KENT AĞAÇLARINDA BUDAMA GEREKLİMİDİR.?
Kentler kırsal alanlardan çok farklı ve kendilerine özgü bir ekosisteme sahiptirler.Kentlerdeki ağaçlar kırsal alandakilere kıyasla, çok daha zor koşullarda yetişmektedir. Ağaçların dalları rüzgarlı ve fırtınalı havalarda kırılarak caddelerde araçların ve yayaların üstüne düşmekte ve hatta devrilmektedir. Bu zorlulukları iyi teşhis etmek ve ona gerekli teknik önlemleri almak gerekir.
Şehirlerde, kent içi ve yakın çevresinde yer alan endüstriyel kuruluşların zararlı etkileri, binaların yükseklik, konum ve devamlılıklarına göre değişen ışık ve sıcaklık ilişkileri bu sistemi büyük ölçüde etkilemektedir.Kentlerde mevcut ısı kaynakları ve asfalt beton kaplamalarla, binaların yüzlerinde yansıyan güneş ışınlarının yarattığı yüksek sıcaklıklar ve düşük hava rutubeti kent ağaçlarını daha fazla transpirasyona yani terlemeye zorlamaktadır. Bu, onların su gereksinimini kırsal alandakilere kıyasla daha çok arttırmaktadır.
Kentlerde asfalt, beton vb. kaplamalar nedeniyle yağışların büyük kısmı ağaç köklerine ulaşmadan bu yüzeyler üzerine akarak, drenaj kanalları ve kanalizasyonlara karışıp gitmekte köklerde bu sulardan yeterli ölçüde faydalanamamaktadır.Bu durumda fazla su gereksinimi ve buna karşılık az su alımı kent ağaçlarının yaşam düzenini bozmaktadır. Ağaçlar daha az su sarf etmek üzere yapraklarını küçültmekte, erken dökmekte ve bunun sunucu çelimsizleşmektedir.
Kırsal alanda yetiştirilen ağaçlar, besin maddelerinin bir kısmını diplerine düşüp çürüyerek toprağa karışan yapraklarından almaktadır. Kentlerde ise düşen yaprakları temizlik işçileri süpürür, toplar, yakar veya çeşitli şekilde yok ederler.
Ayrıca, kazı ve dolgular dolayısıyla kentte toprak ekseri doğal yapısını kaybetmiştir. Çimento, kireç, taş vb. inşaat molozları toprağa karışmıştır. Toprak, dökülen çeşitli kimyasal madde artıları ve kışın yollara dökülen tuzlarla, gaz sızmalarından kaynaklanan toprak kirlenmeleri ile oluşan toksit etkiler nedeniyle bitki yetiştirme gücünü büyük ölçüde kaybetmiştir.
Özellikle cadde, meydan ve yollara dikilen ağaçlarda gözlenen, kök boğazlarına kadar betonlanarak veya asfaltlanarak onları diri diri boğmaya imkan vermemelidir.
Ağaçların ölümüne yol açan diğer önemli nedende, ağır malzemelerin ağaçların diplerine istiflenmesi, ağır vasıtaların ağaç diplerine park etmesi ve böylece toprağı sıkıştırarak toprağın havalanmasını engellemesidir.
Yine kent ağaçlarının yok olasına neden olan, yapılan kazı ve dolgularda ağaçların gövdelerinin toprağa gömülmesi yada köklerini açığa çıkmasıdır. Her iki durumda zamanla ağaçların ölümleriyle sonuçlanmaktadır.
Özetle ; kent içindeki ağaçlar, doğal ortam dışında gelişimini sürdürmektedir.İstenilen form , biçim , çiçeklenme ve sağlıklı gelişebilmesi için , dikimleri mütakiben her bitki türü için belli periyotlarda uygun budama yapılması zorunludur.
Budama, genç yaşlardan itibaren ihmal edilmeden sistemli bir biçimde ileri yaşlara kadar devan ettirilmesi gereken bir işlemdir.
İlk yıllarda ihmal edip ileri yaşlarda telafi için yapılan kuvvetli budamalar arzulanan sonucu sağlamaz, aksine açılacak büyük yaralarla zararlıların gelişimine ortam hazırlar. Budamalar sağlıklı gelişmeyi düzenler, güzel bir form kazandırır ve çiçek açan bitki türlerinde çiçek miktarını ve kalitesini arttırır.
4.2.BUDAMA TEKNİKLERİ
4.2.1.BAKIM BUDAMALARI
Bitkinin hayatiyetini devam ettirebilmesi için bakım budamaları çok büyük önem taşımaktadır. Bakım budamaları ; kuru dallar ,hastalıklı dallar , bir birine zarar veren dallar , çatallar,tepe tacı aralamaları ,gençleştirme budamaları ,çiçeklenmeye yönelik budamalar, su sürgünü alma v.s işlemlerini içermektedir.
Bakım budamaları yapılan ağaçlar fazla yükselip tehlike arz etmez
Alt yapı çalışmalarıyla kök ve gövdeleri zarar gören ağaçlar zamanla kurumaktadır.
Derin budamalar kök ve gövde sürgünü yaparlar , hatta tepe çökmeleri oluşur.
Bütün budama işleri yapılırken ; tecrübeli teknik elamanlar nezaretinde yapılmalı işin ehli işçiler çalışmalı , her budamaya uygun alet ve ekipman kullanılmalıdır. Budama yapan personelin en az 3-4 yıllık budama tecrübe ve deneyimi olmalıdır.
Bu belirtilen hususlardan biri veya birkaçı eksik olursa yapılan işlem tekniğinden uzak işlem olur ve bugün konuşulan hususlar ve olumsuzluklar tarih boyunca konuşulmaya devam edecektir.
4.2.1.1. AĞAÇLARIN FİZYOLOJİK GELİŞME EVRELERİNE GÖRE BUDAMA
PRENSİP VE YÖNTEMLERİ
Budamaların temel amaçları, ağaçların daha sağlıklı, daha kuvvetli ve dengeli bir gelişim gösterebilmelerini sağlamaktır.
Bu kapsamda irdelenmesi gereken, budamaların ağaçlar üzerindeki etkileridir.Yaygın kanı, budamaların ağaçları gençleştirdiği, canlandırdığı ve dolayısıyla büyüme güçlerini artırdığı yönündedir.
-Genç ağaçlarda yapılan şekillendirme budamaları,ağaçları fizyolojik olarak gençleştirmektedir.
-Olgun ağaçlarda yapılan %20 oranındaki bir budama ise, ilk dönemde yıllık sürgünlerin hem gelişme sürelerini hem de uzunluklarını artırmaktadır.Ancak fizyolojik gelişmedeki bu artış bir gençleşme olmayıp sınırlı süreli bir büyüme tahrikinden kaynaklanmaktadır.
-Orta yaşlı olgun ağaçlarda ise aynı oranda yapılacak bir budama, tepe çöküşünü ve yaşlanmayı hızlandırmaktadır.
Bu açıklamalara göre, budamalar; genç yaşlarda fizyolojik olarak gençleşme, canlanma etkisi yaratırken, ileri yaşlarda bu etki tersine dönerek yaşlanmayı ve çöküşü hızlandırabilmektedir.
Bu nedenle özellikle orta yaşlı ağaçlarda mutedil müdahaleler yapılmalı, kesinlikle kuvvetli budamalara gidilmemelidir.
Budamalar aynı zamanda ağaçların morfolojilerine yapılan müdahaledir.Doğru uygulamalar iyi tepkiler verirken yanlış uygulamalar geçici veya kalıcı deformasyonlara yol açar. Bu nedenle ağaçların gelişme evrelerine göre dominant aks, dallanma tipi ve yenilenmelerin dinamiği çok iyi bilinmeli ve budamalar. Evrelere göre bu dinamiğe uygun prensip ve yöntemlerle gerçekleştirilmelidir.
1.Genç Ağaçlarda Şekillendirme Budamaları
Genç ağaçlarda şekillendirme budamalarının amaçları, ana gövdeyi oluşturmak, şekillendirmek ve dallar arasında yapılacak aralamalarla tepe tacını taşıyacak ana aksları belirgin hale getirmektir. Bu amaçlar yapılması gereken 3 tip müdahale söz konusudur;
-Ana aksı (gövde-terminal sürgün) güçlendirmek.
-Hipoton dallara gelişme olanağı ve üstünlüğü sağlayan budamalarla dalları dengelemek.
-Tepe tacını yükseltmek.
2.Olgun Çağa Yeni Ulaşmış Ağaçlarda Ferahlandırma Budamaları
Olgun çağa yeni ulaşmış ağaçlarda yapılacak budamaların temel amacı, nihai tepe hacmini şekillendirmektir. Yapılacak müdahaleler ise başlıca 4 tiptir.
- Her bir ana dalın hacmini denetlemek, ana dallar arasında denge kurmak.
- Epiton dallanmalardaki uç çatallarını tekleyerek ve hipoton dalları selekte ederek ana dalları ferahlandırmak.
- Tepe tacını yükseltme işlemlerini tamamlamak.
- Ağacın ana taslağını oluşturacak olan gövdeye doğrudan bağlantılı ana dalları selekte etmek ve gövde üzerindeki dağılımlarını sağlamak.
Belirtilen müdahalelerle, nihai tepe tacını oluşturacak olan ana dalların seçilmesi, yaşlanmalarının mümkün olduğunca geciktirilmesi ve izleyen evrelerde kendilerine özgü yenilenmelerinin sağlanması hedeflenir. Bu aşamada özellikle aynı veya yakın güçteki dallar arasındaki rekabetin önceden belirlenerek engellenmesi önemlidir.
Ferahlandırma budamaları esasen bir kantitatif düzenleme işlemi olup, aktif dalgalanmaların 1/3-1/4’ünü uzaklaştırmayı öngörür. Böyle bir azaltma, kök sistemine herhangi bir müdahale olmadığı koşullarda sürgünlerin ortalama güçlerini arttırır, büyümelerini sezon sonuna kadar uzatır ve apexlerin ( büyüme uçları ) aktivitelerini yükseltir. Tepe tacı içinde dengelenmiş bir ferahlandırma budaması, aynı zamanda yaprak kitlesinin özümleme yeteneğini arttırır ve taç içinde yeni sürgünlerin oluşumunu ve gelişimini iyileştirir.
3.Orta Yaşlı Olgun Ağaçlarda Yenileme Budamaları
Orta yaşlı olgun ağaçlarda yapılacak yenileme budamasının temel amaçları, tepe tacının hacmini koruyarak devam ettirmek ve ana dallar üzerinde yer alan dalların yenilenmelerini elverişli kılmaktır.
Bu amaçlara ulaşmak için uygulanması gereken başlıca 3 tip müdahale söz konusudur.
- Çökme yolundaki dalları elimine etmek.
- Epiton dallanmalarda uç çatallanmalarını teklemek.
- En iyi yenilenmeleri selekte etmek.
Yenileme budamaları ağaçtaki zayıflamaları önceden görerek önleyebilmek amacıyla, zayıf ve güçsüz dallanmalara ait dalları kısaltmak, mümkün olduğunca güçlü bir yıllık büyümeyi devam ettirmek ve yarların çabuk kapanabilmesini sağlamaktan ibarettir. Budamalarla yenilenme oluşturacak dallar seçilerek elverişli koşullara kavuşturulur.
4.Yaşlı Olgun Ağaçlarda Temizleme Budamaları
Yapılacak budamalar esasen bir temizleme işlemidir. Bu evreye kadar kazanılan hacim ve dalların mekanik dirençleri dikkate alınarak, tacının formunu koruması ve bu formunu devam ettirmesi hedeflenir. Uygulanacak müdahaleler ise başlıca 3 tiptir.
- Kurumuş, ölü dalları uzaklaştırmak.
- Epiton dallanmalardaki çatalları teklemek
- Mekanik direnci zayıflamış olan dalların ağırlığını azaltmak.
Budamalarla elde edilecek beklentiler, sadece yaşlanan ağacın yaşamının devam ettirilmesi ile sınırlıdır. Ölmüş ve ölmekte olan dalların uzaklaştırıldığı bu aşamada, ağacın yaşamını sağlayan dallarda, artık budamalara karşı belirgin tepkiler göstermezler. Bazı hallerde gelişme durumlarına bakılmaksızın silleptik ve proleptik yenilenmelerle oluşan dalların uçlarında seleksiyonlar yapılır. Ancak bu müdahalelerin gerçekleştirilmesi birçok güçlükler arzeder. Zira çoğu durumlarda sürgün oluşumu ve yapraklanma gibi yaşamsal aktiviteler tepe tacının çevresinde toplanmıştır ve ulaşılması oldukça zordur. Ana dalların yükünü hafifletmek, amacıyla yapılacak müdahalelerde aktif dallanmaların yer aldığı uç kısımlara fazla dokunulmamalıdır. Zira hassasiyetin iyice arttığı bu evrede budamanın dozunun arttırılması, ağacın yaşlanmasını hızlandırır.
5.Yaşlı Ağaçlarda Taç Azaltma Budamaları
Yapılacak budamalar ağaçların yaşamalarını kabul edilebilir güvenlik koşulları altında bir süre daha uzatabilmek amacıyla tepe taçlarının azaltılmasını öngörür. Bu amaç için uygulanması mümkün olan 4 tip müdahale söz konusudur:
- Kurumuş, tamamen çökmüş kısımları uzaklaştırmak.
- Mekanik direnci azalmış olan dalların yükünü hafifletmek.
- Mevcut sürgün gelişimlerini selekte etmek ve ferahlandırmak.
- Ağacı düzenli olarak gözlem altında tutmak.
Ağaçların yaşamını bu evreye kadar devam ettirmek bir çok durumda gereksizdir.Diğer bir anlatımla çoğu türlerde çökme aşamasına gelen ağaçlar kesilerek yenileme dikimlerine geçilir.Ölmüş ve kısa vadede ölmeye mahkum olan kısımlar uzaklaştırılmalı,ağacın mekanik direncini artırmak amacıyla selektif bir hafifletme işlemi uygulanarak, dalların azaltılmalı,yıllık büyümeyi artırmak üzere,prolektik yenilenmeler üzerinde seleksiyonlar yapılmalıdır.Zira bu seleksiyon işlemleri kambiyum faaliyetini tahrik eder ve böylece ağaçların zaralılara ve parazitlere karşı direncleri artar, ayrıca dalların sağlamlığı devam ettirilerek esneklikleri artırılmış olur.
Bu prensiplere göre ağaçların tepe tacında yapılacak müdehalelerle kurumuş dallar tamamen kesilir,diğerlerinde ise kuvvetli yenilenmelerin oluştuğu yerden itibaren kısaltmalara gidilir.Oluşan sürgünler uzaklaştırılır.
6.Yaşlı Ağaçlarda Yeniden Yapılandırma Budamaları
İkinci hayat olarak da tanımlanabilen bu son evreye belirli türlerin ancak bazı türleri ulaşabilmektedir.
Budamaların amacı, ağacın henüz canlı olan kısımlarının gelişmesini elverişli hale etirerek yaşamın devamını sağlamaktır. Uygulanacak müdahaleler ise;
- Ölmüş ve zayıflamış kısımları uzaklaştırmak,
- Sürgünleri selekte etmek ve ferahlandırmaktan ibarettir.
Ağaç bu evrenin başında tamamen farklı 2 kısımdan oluşur.Taç çerçevesinde toplanmış zayıf gelişimli dallanmalar ile alt bölümde gelişmiş ve kök sistemiyle daha özel bağlantıları olan güçlü merkezi yenilenmelerdir.
Yapılacak müdahaleler tamamen selektiftir. Miktarı dikkate almadan yapılacak kesimlerin,koşullara göre çok yüksek oranlara varması da mümkün olabilir.
4.2.1.2.TÜRLERE GÖRE GENEL BUDAMA KURALLARI
1- İĞNE YAPRAKLILAR
Serbest duran iğne yapraklı ağaçların budanma ihtiyaçları yoktur. Budama ancak kırık, yaralı, hasarlı, ters büyüyen ve içe doğru giden, birbiriyle kesişen dalların kırılıp temizlenmesi için yapılır. Bu budama biçimi bütün iğne yapraklılar için geçerlidir.
İĞNE YAPRAKLI AĞAÇLARDA GENEL BUDAMA KURALLARI
- İğne yapraklı ağaçlar (koniferler) kuru dallar ve kırık dallar her mevsim budana bilirler.Ancak özel form ve şekil budamaları hariç genelde budanmaları tavsiye edilmez.
- Göknar, çamlar, sedirler, yalancı serviler (çit yapılanlar hariç) az miktarda budanabilir.
- Ladinler budanmaz.
- Ardıçlarda az kesim yapılabilir. Kesim yerleri ağaç içinde kalmalı ve görülmemelidir.
- Porsuk ağacı, mamut ağacı, avrupa göknarı ve bataklık servisi güçlü kesime dayanıklı ağaçlardır. Kesim ağacın her yönünden dengeli biçimde yapılmalıdır. Bu ağaçlar yeni sürgün verirler.
İğne yapraklı ağaçlar sürekli yeşil olduklarından kış aylarında da nem kaybederler. Onun için sonbahar aylarında yeterli yağış olmaz ise aralık ayında sulanmaları gerekir. Genel olarak iğne yapraklı ağaçlar budanmaya elverişli değildir. Budamada yalnız alt dallar kesilebilir.
İğne yapraklı ağaçların yanlara doğru büyüyebilmeleri için, dikim aralıklarının yeterli derecede açık, yaklaşık 12-16m olmaları gerekmektedir.
2-GENİŞ YAPRAKLI VE YAPRAĞINI KIŞ AYLARINDA DÖKEN AĞAÇLARIN BUDANMASI :
Budamalar kış, ilkbahar ve yaz aylarında olmak üzere 3 dönemde yapılır. Kış aylarında özellikle yaprağını döken yapraklı ağaçlar budanır. İlkbaharda, kışın donma ihtimali olan ağaçlar budanır. Yaz aylarında, ışık ve hava sağlanması yönünden budama yapılır. Uygun olmayan budama zamanı yaz sonu ve sonbahar başıdır. Çünkü sonbahar budamasından sonra yeni sürgünler çıkar ve kış ayında donar. Budama değişik şekillerde yapılır.
Seyrekleştirme budaması :Ağaç içine ışık, hava ve güneş girmesini önleyen kısımlar ile çatal şeklinde ve içe doğru büyüyen kısımlar kesilerek seyrekleştirme yapılır. Seyrekleştirmeden sonra ağaç normal şeklini alır ve uygun biçimde büyüme olanağına kavuşur. Ağacın içine ışık ve hava girmesi sağlanmış olur.
Tepe Kesimi Budaması :Yukarı doğru uzayan, ana dal tepe goncası kesilerek, dikine uzama önlenir. Bu şekilde dalların yana doğru büyümeleri önlenmiş olur.
Budama yapılırken ağacın zarar görmemesi için ; budama tekniğine uygun kesim tekniği uygulanmalıdır.Aşağıda tekniğine uygun kesim şekilleri görülmektedir.
Bir dalın kesim yerinin belirlenmesi, kesilmesi ve bir yıl sonraki hali.
Budamalar şu gibi durumlarda yapılır :
-Çapraz büyüyen dallar,zayıf sürgünler,
-Ölü ve kuruyan dallar, çürümüş ve tehlike arz eden dallar,
-İnsanlara, araçlara ve trafik işaretlerinin görülmesine engel olan alçaktan büyümüş dallar,
-Binalara ve enerji hatlarına doğru büyüyen dallar,
-Fırtınada kırılan dallar,
-İnsanları yaralayabilecek ve mülke zarar verecek çok büyük ağaçlarda , budama uzman kişi kontrolünde yapılmalıdır.
Birleşim yerlerinde içsel kabuk oluşumu olan çatallarda zayıf bağlantı nedeniyle kırımla riski yüksektir. Bu dalların kesinlikle budanarak uzaklaştırılması gerekir.
Emirgan Korusu çocuk parkında içsel kabuk nedeniyle kırılıp düşen atkestanesi gövdesi görülmektedir.
4.2.2. FORM BUDAMALARI
Ağaçların doğal gelişim evrelerinde yapılan budamalardan farklı olarak , özel mekanlardaki ağaçlar ,değişik form ve biçimlerde budanmaktadır.
Form budamaları; erken yaşlarda ve sık sık yapılırsa güzel görünüm kazandırır.Ayrıca mekanın özelliğine göre tepe, boy ve genişlikte form verme imkanı sağlar.Fakat bu uygulamalar her yerde ve her ağaç türünde uygulanmaz. İleri yaşlardaki ağaçlarda istenilen sonucu vermez.
Avrupa’da birçok ülkede yüzyıllardan beri tarihi meydan ve saray bahçelerinde bu tür uygulamaları görmek mümkündür.Bu uygulamalar simetrik bir görümüm, dogal bir çit ve alle tesisi oluşturmaktadır.
Fransa’da yapılan ağaçlarda form budamaya örnek
Q.İlex ( meşe) lerde yapılan form budamaları
Form budamaları peyzajda en çok küçük süs bitkilerinde kullanılmaktadır.Mevcut form budamalarının yanında son yıllarda topiary budama uygulamaları gelişmiş ve birçok ülkede topiary bahçeleri kurulmaktadır.
Topiary , budama ile bitkilere verilen hayvanya da değişik geometrik şekilli canlı heykellerdir; bunlar bir bahçenin odak noktası ve dikkat çeken kendisinden söz ettiren bir öğesi olabilir; ancak bilinçli ve deneyimli bir budama ve sürekli bir bakım gerektirir.
Bir çok ağaç ve çalılarda topiary budaması yapılabilirse de şimşir (Buxus sp.) ve porsuk (Taxus sp.) gibi ince dokulu herdem yeşil bitkiler bu amaç için en uygun olanlarıdır.
Bir Topiary’nin oluşturulması uzun zaman alır. Örneğin iki top şekilli bir topiary, eğer bitkiler çoban püskülü (İlex spp.) ve kurtbağrı (Ligustrum sp.) ise 5 yılda, porsuk ise 10 yılda elde edilir. Bir hayvan veya kuş şekli için bu süre iki misli olabilir.Aşağıdaki resimlerde topiary uygulamalarına örnek verilmiştir.
Topiary çalışmalarına örnekler
4.3.İSTANBULDA BUDAMA FAALİYETLERİ
4.3.1.MEVCUT DURUM (ARAÇ-GEREÇ-PERSONEL)
1-İstanbul Büyükşehir belediyesi:İ.B.B Park ve Bahçeler Müdürlüğü bünyesinde 1997 yılında kurulan Budama şefliği; Anadolu ve Avrupa yakasında 3 ekiple sorumluluk alanındaki ağaç budama çalışmalarını yürütülmektedir.
BUDAMA ŞEFLİĞİNİN MEVCUT DURUMU
TEKNİK PERSONEL : 3
PERSONEL SAYISI : 21
SEPETLİ ARAÇ : 5
SERVİS ARACI : 2
MOTOR SAYISI : 20 Motorlu testere
7 Dal budama Motoru
3 Form motoru
2003 YIILI BUDAMA ŞEFLİĞİ FAALİYET DURUMU
AYLAR Ağaç budama Kuru dal budama Sürgün budama Kuru Ağaç Kesimi Çalı ve Form Peyzaj Gülü TOPLAM (Adet) (Adet) (Adet) (Adet) (Adet) (Adet) (Adet) OCAK 1717 0 0 0 0 0 1717 ŞUBAT 1054 0 0 191 0 0 1145 MART 2300 0 0 164 310 0 2779 NİSAN 1890 1300 140 890 250 0 4470 MAYIS 1567 1200 158 750 335 0 4010 HAZİRAN 1041 415 1178 316 335 2540 5488 TEMMUZ 0 382 950 40 0 0 1372 AGUSTOS 844 487 1200 289 230 0 3050 EYLÜL 1473 29 339 13 280 0 2134 EKİM 705 902 0 10 1378 0 14795 KASIM 2038 0 0 30 0 0 2068 ARALIK 2763 0 0 187 0 0 2950 TOPLAM 17392 4715 3965 2880 3118 2540 45978
2-İlçe belediye başkanlıkları araç , gereç ve ekipman durumu:
İlçe Adı Teknik Eleman Sayısı İşçi Personel Sayısı Yıllık Budanan Ağaç Sayısı (2003 yılı) Sepetli Araç Sayısı 1. Adalar 0 2 5000 0 2. Avcılar 4 ihale 710 0 3. Bağcılar 1 3 3103 1 4. Bahçelievler 3 6 2000 1 5. Bakırköy 4 8 7500 2 6. Bayrampaşa 1 4 800 2 7. Beşiktaş 3 5 2000 1 8. Beykoz 2 4 250 2 9. Beyoğlu 3 4 300 1 10. Büyükçekmece 1 5 6000 0 11. Çatalca 0 3 120 0 12. Eminönü 2 6*ihale 500 1 13. Esenler 2 2 80 0 14. Eyüp 3 3 3050 1 15. Fatih 1 7 600 1 16. Gaziosmanpaşa 2 6 500 1 17. Güngören 2 2 600 1 18. Kadıköy 2 8 10.000 4 19. Kağıthane 1 ihale 500 1 20. Kartal 3 5 3000 1 21. Küçükçekmece 2 2 1100 0 22. Maltepe 2 emekli 367 1 23. Pendik 2 2 2000 1 24. Sultanbeyli 2 3 15000 0 25. Silivri 1 5 60 0 26. Şile 0 1 300 0 27. Şişli 1 3 1000 1 28. Tuzla 2 2 250 1 29. Ümraniye 1 5 5000 1 30. Üsküdar 1 3 1500 1 31. Zeytinburnu 2 5 1000 0 32. Sarıyer 5 2 500 1
4.3.2. ÇALIŞMA ALANLARI ;
İstanbul genelinde budama çalışmaları; koru, park, cadde, meydan, kamu alanları ve özel mülkiyetlerde, talep veya programlı çalışmalar dahilinde iki şekilde yapılmaktadır.
1. İ.B.B Park ve Bahçeler Müdürlüğü tarafından yapılan çalışmalar.
2. İlçe belediyeleri ve belde belediyeleri tarafından yapılan çalışmalar.
1- İ.B.B Park ve Bahçeler Müdürlüğü tarafından yapılan çalışmalar:
Park ve bahçeler müdürlüğümüz ; Ana arterler , meydanlar ,İstanbul genelinde yeni dikilen ağaçlar , mevcut bulunan ağaçlar , Anakente bağlı parklar, Kamu kurum ve kuruluşlarının dilekçeleri ,
İstanbul genelinde son yıllarda dikilen ağaçların listesi
İlçe Adı AĞAÇ SAYISI ÇALI SAYISI TOPLAM 1. Adalar 4250 17500 21750 89 148 237 3. Bağcılar 1129 16000 17129 391 7938 8329 32322 111533 143855 1151 2350 3501 5151 54188 59339 18.791 29.140 47931 17560 131401 148961 30.000 100.000 130.000 0 0 0 10064 10056 20120 16348 112000 128348 26552 140150 166702 19105 24178 43283 4409 93080 97489 799 38506 39305 13.239 111.460 124699 15234 125124 140358 11.803 62.929 74732 27215 17291 44506 18.579 83.395 101974 21.953 94.507 116460 5.000 5000 0 0 0 2.500 11.250 13750 8322 117200 125522 9.175 31.947 41122 23.912 83.395 107307 41.524 86.404 127928 8437 40046 48483 46499 262823 309322 27715 295988 323703 76.370 286.350 362720 40.791 297.194 337985 130.978 161.004 291.982 TOPLAM 717.357 3.056.475 3.773.832
2- İlçe belediye başkanlıkları ve belde belediyeleri :
İlçe belediyeler; ana arter dışında kalan caddeler, küçük meydanlar ,sokaklar , resmi kurumlar ve özel mülkiyetlerde çalışma yapmaktadır.Ancak ilçe ve belde belediyelerin büyük çoğunluğu gerek teknik ve personel açısından ,gerekse araç- gereç olarak yetersiz kalmaktadırlar.Dolayısıyla, dilekçeli müracaatların dışında uzun vadeli budama programları yapılamamaktadır.
Her belediye kendi ihtiyaçlarını belirlemeli ,ağaç bakım ve budama işini iyi etüt edip, sorumlu olduğu alanlarda görevini yapmalıdır.
Bu çalışmalar göstermektedir ki; İstanbul bir bütün halinde değerlendirilmeli , birkaç belediyenin yaptığı yanlışlar bütüne mal edilmemelidir.Belirli periyotlarla uygulanan budama teknik ve yöntemleri görüşülüp tartışılmalıdır.Böylece bilgi alış verişi yapılmalıdır.
4.3.3.BUDAMA ÇALIŞMALARI VE KARŞILAŞILAN PROBLEMLER
1-PERSONEL VE EGİTİM :
Cadde ağaçları , parklar , korular , kamu kurumları , özel mülkiyetlerden gelen taleplerde dikkate alındığında mevcut personel İstanbul da ki çalışmalarda yetersiz kalmaktadır.Mevcut elamanlarla ancak gelen dilekçelere cevap verilebilmekte ve sınırlı sayıda cadde budamalarına girilmektedir.
İ.B.B Park ve bahçeler müdürlüğünün mevcut budamaları , belediye personeli tarafından yapılmaktadır.Bu yetişmiş elemanlarında emeklilikleri yaklaşmıştır ve mevcut yapıyla ancak 3-4 yıl devam edilebilir.
Yeni çıkan 5216 sayılı Büyükşehir yasasıyla birlikte İstanbul’un Belediye alanları 3 kat artmıştır. Ayrıca bugüne form ve bakım budamaları düzenli ve programlı yapılamamıştır. Dolayısıyla yukarıda sayılan nedenler dikkate alındığında hem eleman sayısı artırılmalı hem de iş verimi kalitesi yükseltilmelidir.
Araç-gerecin ulaşmadığı bir ağaca halatla tırmanma , asansör kullanma , iskele kurma konularında işçilerin eğitim , bilgi ve becerileri yeterli değildir .Bu yerlerde yapılan çalışmalarda kaza riski yüksek olup , yapılan budamalar zaman alıcıdır. Çalışan işçiler genelde bahçe işçisi kadrolarında ve iş güvenliği açısından dosyalarında herhangi bir sertifika yoktur.
2-ARAÇ VE GEREÇ DURUMU :
Budama çalışmaları sepetli araçlarla , merdivenle, budama ekipmanlarıyla faydalanılarak yapılmaktadır.
Belediyelerin sepetli araçları yetersiz veya eski model olup sık sık arızalanmaktadır. Bazı belediyelerin ellerinde sepetli araç bulunmamaktadır.
Mevcut araç ve ekipmanlar zaman zaman budamalarda yetersiz kalmaktadır. Ayrıca araç gereç temini ve tamirinde güçlükler yaşanmaktadır. Dolayısıyla yapılan budama programları aksamaktadır.
Özellikle dar alanlarda , eğimli alanlarda budama yapılamamaktadır. Bina aralarına dikilmiş ve zamanla büyüyerek yayvanlaşıp bina üstüne gelen ağaçları , budayacak yükseklik olarak yeterli ve manevra kabiliyeti olan araç ve gereç mevcut değildir. Bu tür budamalarda çok zaman alıcıdır. Genelde yapılan çalışmalarda hasarlar meydana gelmektedir.
3-ÇALIŞMA GÜÇLÜGÜ
A-Tekniğine Uygun Olmayan Talep ve İstekler:
Budamalarda kendi içindeki teknik eksiklik ve malzeme sıkıntıların yanı sıra bazen de talepler başlı başına sıkıntı oluşturmaktadır. Bu talepler genelde; budama tekniğine , ağacın türüne, yerine ve budama zamanına uymayan , yapılan ama yapılmadığında sıkıntılara sebep olan taleplerdir.Kısaca bu tür talepler şahsidir ; kozalak düşüyor diye çamın kesilmesini , hatta yapraklar dökülüyor kirliliğe sebebiyet veriyor diye ağacın kesilmesi ,manzaram ve tabelam kapanıyor diye ağaçların derin budanması isteniyor.Hatta zaman zaman bu tür ağaçların kesilmesi talep edilmektedir.Bazen bu tür yanlış işlemler için belediye başkanları ısrarla aranmaktadır.
B-Trafik problemleri (SEYİR –PARK HALİ)
İstanbul da günde 2 milyon araç trafige çıkmaktadır. Böyle mega bir kentte yol ağaçları ve yola sınırları olan ağaçların budanması başlı başına bir problemdir. Araçların seyir halindeyken yapmış olduğu kazalar sonucu ağaçlar zarar görmekte veya kırılmaktadır.
Özellikle Gidiş – gelişi tek yönlü caddelerde seyir halindeki trafiği durdurmak mümkün değildir.Bu tür caddeler de trafiği kısa süreli kapatmaya resmi izin alınması rağmen sürücü ,yolcu , trafik Polisi çalışmalara müdahale etmektedir.Budama çalışmaları esnasında , zaman zaman kazalar olmakta ve açılan davalar aleyhimize sonuçlanmaktadır. Budama çalışmaları genelde saat 08:00-17::00 arası yapıldığı için seyir halindeki trafikte çalışmak verimli olmamaktadır.Ancak gece çalışması aydınlatma yeterli olmadığından zor ve mümkün olmamaktadır.
Ayrıca ;sürücülerin arabalarını cadde kenarına park etmekte ve yol üzerinde park ederek otopark problemi oluşturmaktadır. Cadde budaması yapılırken park halindeki arabaların yakınındaki ağaçların budaması yapılamamaktadır. Dolayısıyla program aksatmaktadır ve tekrar geri dönüş yapmak zorunda kalınmaktadır.Bu konuda ilçe belediyeleri ekipleri çok rahat çalışmaktadır. Çünkü her budama noktasında güvenlik tedbiri almak için zabıta ekipleri yardımcı olmaktadır. Anakent zabıta ekipleri ise işlerinin yoğun olduğunu söyleyip bu konuda budama çalışmalarına yardımcı olamamaktadır. Bunun neticesinde , ekiplerimiz budama işini bırakıp vatandaşla yüz yüze kalmakta ve ekibin çalışmaları aksamaktadır.
C-Araçlarla girilemeyen dar - eğimli alanlar :
Plansız şehirleşmenin getirdiği olumsuzluklar neticesinde ,dar ve araçlarla girilemeyen sokak ve alanlar meydana gelmiştir.
Yeni 5216 sayılı yasayla birlikte , dar ve eğimli alanlarda artmıştır. Dar ve eğimli alanlara mevcut araçlarla girilemiyor veya araç kurulurken dengesi sağlanamıyor. Bu tür alanlarda, mevcut çalışma seyri içerisinde hem personelin kendine, hem de çevreye zarar verme riski yüksektir.
Özelliklede , bu alanlar tarihi, kültürel ,turistik değer ifade ediyorsa ve insan yoğunluğu mevcutsa çalışma daha da güçleşiyor.
D-İnsan,bina ve araçlara zayiat verme riski :
Budama çalışmalarında ; araç- gereç , bina ,insan ,sürücüler v.s kaynaklı kaza yapma riski çok yüksektir.Budama işleri ; tehlikeli,dikkatli ve vasıf isteyen bir iş olduğundan dolayı çalışma yapan personel ve vatandaşlar için özenle çalışmak gerekmektedir.İş güvenliği önemsenmediği durumlarda büyük facialar meydana gelebilir.Çalışma alanlarına budama yapılacağına dair uyarı afişleri bir hafta önceden asılarak vatandaşlar uyarılmalıdır.
4-HUKUKİ DURUM:
A-Koruma Kurulları:
2863 sayılı kültür ve tabiat varlıklarını koruma kanunu ile kurulan “koruma kurulları” korunması özellik gösteren ağaç ve ağaç topluluklarıyla ilgili izin işlemlerini yürütmektedir.
Budama yapılırken karşılaşılan problemlerden biride İstanbul’daki anıt ağaçların listesinin olmayışıdır.
Koruma kurullarında, aday anıt ağaçların tespiti için kriterler konarak ilke kararı alınmış olmasına rağmen bu konuda ciddi bir çalışma yoktur.Anıt yada aday ağaçların üzerinde tanıtıcı levha olmadığından budandığı yada kesildiği zaman Anıtlar Kurulunca yasal işlem yapılmaktadır.Ancak koruma kurullarına yapılan başvuru ve taleplere verilen cevaplar ve sonuçlandırma birkaç yılı buluyor.
Koruma kurulları kendi bünyesinde Orman , Ziraat ve Peyzaj Mimarı olmadığı için
ilgili kurumların görüşüne başvuruyor, dolayısıyla işlemler uzuyor.
Dolma bahçe caddesi tarihi çınarlar (Sağ resim) Araçların çarpması ile oluşan gövde çürükleri
B- Budama taleplerinde ihtilafların olması:
Gerek kamuya ait gerekse özel mülkiyet sahibi olan vatandaşlardan farklı talepler gelmektedir.Çok ortaklı mülkiyetlerde ,birinin istediğini diğeri istemiyor yada farklı istiyor.Budanması istenilen ağaçlar başkasın mülkiyetindedir.İşin ilginç tarafı da bu tür istekler genelde mantık ve teknik açıdan uzaktır.Bu talepler işin tekniğine uygun budansa yada gerekiyorsa budanmasa bile genelde vatandaş bildiğinde ısrar ediyor.Birinin beğendiğini bir diğeri katlettiniz diye yorumluyor.
5-İLÇE BELEDİYELERİ VE DİĞER KURUMLARLA KOORDİNASYON EKSİKLİĞİ
Belediyelerinin çalışmalarından dolayı bazı sıkıntılar ortaya çıkmaktadır..Zaman zaman ilçeler ana arterlere girmekte ve ve budama tekniğinden uzak çalışmalar yapmaktadırlar.Bu tür çalışmalarda ağaçların durumu dikkate alınmadığından budamalar eksik ve yetersiz olmaktadır. Dolayısıyla yapılan budamalarla ilgili yoğun şikayet ve eleştirileri beraberinde getirmektedir.. Anakent olarak genelde ara sokaklara müdahalemiz , gelen talep ve dilekçelere istinaden olmaktadır.
Altyapı çalışması yapan kurumlar ; İSKİ , PTT , İGDAŞ , Belediyelerin yatırımcı müdürlükleri , elektrik idaresi ve diğer kurumlar tarafından gerek plan proje aşamasında ağaçlar dikkate alınmamakta , gerekse uygulama aşamasında ağaçlara zarar verilmektedir.
Kazı sırasında her iki ağacın kökü tamamen kesilmiş
6-OLAGANÜSTÜ DURUMLAR
Olağanüstü hallerde anakent budama ekipleri ,diğer şeflik personelleriyle
koordinasyona rağmen yetersiz kalmaktadır.Bu hallerde devrilen ,eğilen,kısmen kırılan ağaçlar ,yolları , bina ve işyerlerinin giriş çıkışını kapatmakta , çoğu zaman seyir halinde ve duran araçların üstüne düşmektedir.Örneğin , 2004 yılı ocak ayında meydana gelen olumsuz hava koşullarında meydana gelen devrilme ve kırılma olayları gibi .Yukarıda sayılan yoğun devrilme ve kırılma sonucu meydana gelen olumsuzluklar çok kısa zaman dilimi içinde olduğundan tamamına derhal yetişmek mümkün olamamaktatır. Bir anlık bir gecikme bile can ve mal kaybına , trafiğin kapanmasına gibi bir takım olayları da beraberinde getirmektedir.
4.3.4. BUDAMA ÇALIŞMALARINDAKİ İHTİYAÇLAR
1-PERSONEL VE EĞİTİM :
Mevcut Personel sayısı yetersiz olup ancak şikayet , tehlikeli ağaçlar , devrilen ağaçlar , kuruyan ağaçlar ve sınırlı sayıda cadde ve diğer mekanlarda budama yapılabilmektedir.
Yetişmiş kalifiye elemanların emeklilik süreleride 3-4 yıl içinde dolacaktır.Emekli olanlarla birlikte her geçen gün elaman sayısı azalmaktadır. Dolayısıyla işçi personel eksikliği giderilmelidir.Budama çalışmaları dikkat ve yogun emek isteyen bir iş oldugundan alınacak elemanlar ,25-45 yaşlarında vasıflı ,egitimli,istekli olmalıdır. Bununla birlikte ; cadde ve koru bakımlarının özel sektöre ihale edilmesi için alt yapısı hazırlanmalıdır.
Bir budama ekibinde mutlaka bulunması gereken personel sayıları;
1 sepetli araç şoförü,
1 kamyon şoförü,
1 servis şoförü,
3 budama işçisi,
4 yardımcı eleman,
1 yol emniyet görevlisi olmak üzere en az 10 kişi ile güvenli budama yapılabilir.
Budama konusunda eğitim ve tecrübe süresi ortalama üç yıldır.Kısa vadede mevcut eleman sayısına takviye yapılmalıdır.Monte edilecek elemanların kısa süreli teknik ve pratik uygulamalara tabi tutmak gerekmektedir.
Uzun vadede yetişmiş elaman ihtiyacını karşılamak için ; Bahçıvanlık okulu kurulup(özel veya kamu) budama konularında da yeterli eğitim verilmelidir.Özelleştirme uygulamaları için yetişmiş elaman ihtiyacı sağlanmış olacaktır.
Belediyeler budama işlerinde teknik elaman nezaretinde ve en az 3 yıl deneyimli personelle çalışmalıdır.Budama çalışmalarından öce telafisi mümkün olmayan hataların oluşmaması için işçilere teorik ve pratik eğitim mutlaka verilmelidir.
Budama sezonunda budama elamanları başka işlerde kullanılmamalıdır.
2-ARAÇ VE GEREÇ DURUMU:
Budama işleri yapan bir ekipte bulunması gereken araç ve gereçler ;
-Sepetli araç,
-Kamyon,
-4 adet motorlu testere,
-trafik işaretleri,
-kalın halat,
-emniyet kemeri,
-ihtiyaç halinde iskele,
-ilk yardım çantası,
-koruyucu elbise ve takımı,
-balta v.s. ekipmanlar gereklidir.
Mevcut araçlar takviye edilmelidir.İlçe ve belde belediyeleri imkanları ölçüde bünyelerinde sepetli araç bulundurmalı veya kiralama yoluna gitmelidir.Özellik isteyen noktalardaki budamalara uygun araç ve gereç temini yapılmalıdır. Budama araç ve gereçleri zenginleştirilmelidir.Ağaca emniyet kemerleriyle tırmanma , asansör sistemi , iskele kurma konularında personel eğitilmelidir.
3-ÇALIŞMA GÜÇLÜGÜ:
A-Tekniğe uygun olmayan talep ve istekler
Bu tür talepler her zaman olmasa da çok zaman budama açısından uygun değildir.Bunun çözümü için resmi talep istenmelidir ve inceleme sonucu rapor tanzim edilip hazırlanacak broşürlerle ilgili kişiler ikna edilmelidir.Budama tekniğine ve kanununa uymayan hiçbir uygulama yapılmamalıdır. Yanlış uygulamalara zorlayan idarecileri teknik elamanlar bilgilendirmelidir.Gerektiğinde yazılı talimat istenmelidir.
B-Trafik problemleri (SEYİR –PARK HALİ)
Trafigi yoğun cadde ve yollarda yapılan budamalar için trafik ekipleri ve zabıtadan yardım alınmalıdır.Trafik tek yönlü , gerektiğinde çift yönlü kısa süreli durdurulmalıdır.Bunun için trafik müdürlüğünden resmi izin alınmalıdır.Hatta zaman alıcı ve riskli çalışmalarda önceden bilgilendirmek suretiyle çalışma yapılan yol trafiğe kapatılmalıdır.Park halindeki araçlar için önceden yazılı ve sözlü (anons)uyarılar yapılarak park etmeleri engellenmelidir.Uyarılara uymayan sürücülerin araçları çektirilmelidir.
C-Araç girmeyen eğimli alanlar:
Bu alanlar itina gösterilmesi gereken alanlar olup özel yöntemler uygulanmalıdır. Sepetli araçlar eğimden dolayı güvenli çalışamaz , ağaca halatlarla tırmanmak ve iskele kurmak gerekebilir, ağaçların etrafı kesilen dalları koymaya müsait olmayabilir.Personel bütün bu konularda eğitimli , araç ve gereç donanımında da yeterli olmalıdır.Bu durum özellikle dikkate alınmalıdır.
D-İnsan ,bina ve araçlara zaiyat verme riski
Araç – gereç yeterli ve amaca uygun olmalıdır.Her türlü emniyet tedbiri alınmalıdır ve çok dikkatli çalışılmalıdır. Olumsuzlukların azalması için eleman sayısı yeterli olmalıdır.Çalışma alanlarına emniyet şeridi çekilmeli ve civarda zarar görecek unsurlar uzaklaştırılmalıdır.
4-HUKUKİ DURUM
A-Koruma kurulları:
İstanbul genelinde koruma kurulunu ilgilendiren ortak noktalarda koordineli çalışmak gereklidir.Mevcut anıt ağaçlarlarda tescil belgesi olanlar ve aday anıt ağaçlar tespit edilmelidir. Belediye bünyesinde Anıtlar Kurulunu ilgilendiren ağaçlar için bir birim olmalıdır.
Koruma kurulları bünyesinde , alan çalışması yapacak ve ağaç relövelerinin tespiti için ziraat ,orman ve peyzaj mimarları olmalıdır. Yapılan çalışmalarda izin işlemleri süreleri uzun olup, personel sıkıntıları ve imkanları artırılırsa izin süreleri daha kısa olacaktır. Koruma kurullarında kurul toplantılarında bitki konusunda uzman öğretim elamanları bulunmalıdır.
Belediyeler sorumluluk alanlarındaki bitkilerin haritalarını çıkartıp planlara işlemeli , yapılan değişiklikler ve dikimler paftalara işlenmelidir.
B-Budama taleplerinde ihtilafların olması:
İster özel mülkiyet ister kamu alanları olsun budama talepleri resmi dilekçe ile kabul edilmelidir.Apartman yöneticileri budama ve kesim talepleri için karar defterinde tüm maliklerin imzalarını almalıdır. Ayrıca sit alanında kalan yerler için belediyeden alınacak rapor doğrultusunda koruma kurullarındaki izin işlemlerini kendileri takip edeceklerdir.
Kamu kurum ve kuruluşları dilekçelerini her kurumun yekili imzalarıyla yazılı olarak yapmalıdır.Belediyelerin araç gereçleri talepleri karşılamıyorsa yazılı cevap verilmelidir. Başkasının mülkiyetindeki ağaçlardan şikayetçi olan dilekçe sahipleri öncelikli olarak ağaç sahiplerinin muvafakat namelerini almalıdır.Bu tür yerlerde anlaşmazlık olursa mahkeme kararı olmadan işlem yapılmaz. Cebir kullanılması durumunda polisten yardım istenmelidir.
Anıt niteliği taşıyan ağaçlar için koruma kurulundan izin alınması gerekmektedir.İlgili kişilere evrak tanzimi için bilgi verilmelidir.
5-İLÇE BELEDİYELERİ VE DİĞER KAMU KURUMLARIYLA KOORDİNASYON EKSİKLİĞİ:
Belediyelerdeki yatırımcı kuruluşlar ; park ve bahçeler müdürlüklerine yapacakları çalışmalar hakkında bilgi vermelidir. Ayrıca nakli mümkün olmayan ağaçlar projede yer almalı ve korunmasına özen gösterilmelidir.Denetleme için park ve bahçeler işin her aşamasında takibini yapmalıdır.
Belediyeler sorumluluk alanının dışına çıkmamalıdır. Acil durumlar dahil yapılan çalışmalardan bir birlerini haberdar etmedirler.
Belediyeleri de personel ,araç- gereç yönünden eksikliklerini tamamlamalıdır.Teknik konularda bilgi alış verişi sağlanmalıdır.
Altyapı ve üst yapı çalışmalarında ağaçlara zarar veren birimler (İSKİ,PTT,İGDAŞ,TEK,V.S) uyarılmalı ve koordinasyon sağlanmalı , devamı halinde yasal işlem yapılmalıdır.
6-OLAĞANÜSTÜ DURUMLAR
Bu tür hallerde olayları iyi analiz yapıp öncelikler belirlenmelidir.Can kaybına sebep olabilecek durumlar birinci öncelikli olmalıdır.Gerekli ekip ve ekipman hazır bulundurulmalıdır.Haberleşme ve iletişim iyi sağlanmalıdır.Vatandaşlar uyarılmalı ve bilgilendirilmelidir.
Afet koordinasyon merkeziyle koordineli çalışılmalıdır.
4.3.5. KORUMA KURULLARI VE ANIT AĞAÇLAR
İnsanların daha çok manevi bağlılıklarıyla korumaya aldıkları bu ağaçlar Kültür ve Tabiat varlıklarını koruma yüksek kurulunun 28.6.1988 tarih ve 25. kararı ile “Korunması Gerekli Tabiat varlıklarından Anıt Ağaçların Tanımı ve Korunması” başlığı altında 2863 sayılı yasanın 6. maddesi uyarınca tescil edilmesine karar verilmiştir. Ancak bu kararın yeniden geniş bir şekilde ele alınması gereği vardır.
Yeşil doku içerisinde her biri çok önemli olan bitkilerin korunması prensip olarak herkesin kabul etmesi gereken bir olgudur. Ancak, Anıt ağaçlar ile ekolojik denge açısından önemli olan korunmaya değer ağaçlar kavramlarının karıştırılmaması ayrı tanımlamalarının yapılması gereği vardır. Aksi durumda yeniden kazanılması mümkün olmayan Anıt ağaçların zarar görme tehlikesi ortaya çıkabilir.
Anıt ağaç tanımını yapacak olursak; yaş,çap ve boy itibariyle kendi türünün alışılagelmiş ölçülerinin çok üzerindeki boyutlara ulaşan, yöre tarihinde, kültür ve folklorün’de özel yeri bulunan; geçmiş ile günümüz, günümüz ile gelecek arasında iletişim sağlayabilecek uzunlukta doğal ömre sahip ağaçlar, Anıt ağaçlardır. Ne denli görkemli olursa olsun, doğal ömrü kısa olan kızılağaç, kavak, söğüt vb. ağaçlar Anıt ağaç sayılmazlar.
Görüldüğü üzere bir ağaç yada orman parçasına Anıt ağaç diyebilmemiz için gereken ilk koşul, ağaç veya orman parçasının insan ve toplum psikolojisini derinden etkileyebilecek bir özelliğinin bulunmasıdır. Bu özellik ilgili ağaç ve ormanın,
- Çap ve boy itibariyle muhteşem görünüşünden,
- Ulaştığı yaşın uzunluğundan,
- Yöresel kültür ve folklorda olumlu, olumsuz bir üne sahip bulunmasından,
- Tarihsel süreç içinde kimi önemli olaylara sahne olmasından;
- Ve nihayet mistik açıdan kutsal mekanlarda yeri olmasından kaynaklanabilir.
İstanbul Anıt Ağaçları
Gerçek sayısı araştırıldıkça daha da artacağı düşünülen İstanbul’un Anıt ağacı olarak tespit edilen bitki türleri şunlardır: Cestanea sativa Mill.(Anadolu Kestanesi), Cedrus deodora. (Himalaya Sediri), Sedrus Atlantica (Atlas Sediri), Cupressus Sempervirens(Adi Servi), Fagus Orientalis(Doğu Kayını), Fraxinus angustifolia(Dişbudak), Pinus Pinea (Fıstık Çamı), Platanus orientalis (Doğu Çınarı), Quercus Robur (Saplı Meşe), Q.petraea.(Sapsız Meşe), Sequoia sempervirens(Sahil sekoyası), Ulmus minor(ova karaağacı).
Yeniden kazanılması mümkün olmayan doğal mirasımız Anıt Ağaçlar insanların çevreye olan duyarlılığının artması ölçüsünde daha da önem kazanmıştır. Hızla yok olan yeşil dokunun içerisinde bu ağaçlara ait tanımların iyi yapılması zarar görmemeleri açısından önemlidir. Mevcut olan koruyucu yasal önlemlerin yeniden ele alınması gereği vardır.
Yerel yönetimler;
-İstanbul’da bulunan Anıt ağaçların kapsamlı bir envanter çalışmasını yaparak, bu çalışmanın İstanbul halkına tanıtılmasını sağlamalıdırlar.
-Envanteri yapılan bu ağaçlar 10-20 yıllık periyotlarla yeniden değerlendirilmelidir.
-Eğer teknik bir müdahale söz konusu ise bu uygulamalı, her Anıt ağaca ait bir “takip dosyası” çıkarılmalıdır.
-Ayrıca yasal ve teknik güvence altına alınan Anıt ağaçlar içinde bulunduğu çevre ile
uyumlu hale getirilmelidir.
Restorasyon yapılmış yaşlı çınar ağaçları: Üst resimlerde Eyüp Camii bahçesinde bulan Fatih Sultan Mehmet tarafından dikilen bu tarihi ağaçların 2003 yılında restorasyonu yapılmıştır.
Yandaki resimde samanlı çamurla gövdesi sıvanmış çınar ağacı.
5. İSTANBUL GENELİNDE BUDAMA SORUNUNA ÇÖZÜM YOLLARI
İstanbul genelinde yapılan ağaçlandırmalarda zaman zaman tür seçimlerinde hatalar yapılmakta ve bitkiler gelecekte ulaşacağı büyüklük dikim esnasında hesaba katılmamaktadır.
Öncelikli yapılması gereken iş planlı veya plansız yapılan tüm ağaçlandırmalarda tür seçimine büyük önem verilmelidir.
Belediyeler kent içinde yapmış oldukları ağaçlandırma ve yeşil alan düzenlemeleri kapsamında dikmiş olduğu bitkilerin gelecek nesillerinde faydasına sunmak için ; bakım , budama , sulama ve ilaçlama işlerini mutlak suretle düzenli olarak yapmak mecburiyetindedir.
Her belediye ; ağaç ve bitki varlığını tespit etmeli yapacağı her türlü işlemleri bir plan çevresinde yapmalıdır. Ağaçların budanması belirlenecek plan çerçevesinde muntazaman yapılmalıdır.Programlı ve teknik budamalar meydana gelen ani devrilmeler sonucu ortaya çıkan can ve mal kayıplarını ortadan kaldıracaktır.
Mevcut ağaçların birikmiş 30-40 yıllık budama problemlerini bir kalemde ortadan kaldırmak pratikte mümkün değildir. Yapılması gereken işlem ağaçların durumunu dikkate alan ve uzun bir sürece yayılması gereken bakım budamalarıdır.
Yaz dönemlerinde su sürgünü, kuru dal ,kök sürgünü kontrolü yapılmalı ağaç üzerindeki bu olumsuzluklar derhal giderilmelidir. Aksi durumda bitkilerin ölümüne doğru hızlı bir gidiş olacaktır.
Belediyeler cadde ve sokaklarda yapacağı budamaları ; sadece dilekçelerle şikayet konusu yerlerle bırakmamalı ,tüm güzergahta bütünlük içinde budamalar yapılmalıdır.
Budama ekipleri ve ekipmanları bulunmayan belediyeler, mutlaka zaman geçirmeden bünyelerinde bu ekipleri kurmalıdır veya ihale yöntemiyle konuyu çözüme kavuşturmalıdır.
Budama yapacak personel bilgili , becerikli ve donanımlı olmalı , bu ekipleri kontrol eden teknik elamanlar deneyimli olmalıdır. Bunun için zaman zaman tüm belediyelerin katılacağı , konusunda uzman öğretim üyelerinin vereceği seminer ve eğitim çalışmaları yapılmalıdır.
Belediye yönetimleri hukuki problemlerin aşılması için üzerine düşeni yapmalı , bunun için yasal düzenlemeler ile yetki ve sorumluluklar belirlenmeli , can ve mal tehlikesi hariç yasal ve teknik olmayan budama taleplerini geri çevirmelidir.
Kentlerimizde belediyelerin yaptığı her türlü üst yapı ve alt yapı çalışmalarında ; çeşitli kanal , kanalizasyon ve temel kazıları, İSKİ, PTT, elektrik, doğalgaz idareleri tarafından yapılan çalışmalarda ağaçlar dikkate alınmamaktadır. Bu kanallar geçirilirken Park ve Bahçeler Müdürlüklerinin görüş , önerilerine ve denetimine tabi olmalıdır.
Plansız şehirleşme ile gelişmiş İstanbul’da sık sık yaşanan olumsuz hava koşulları doğal felaketleri beraberinde getirmektedir.Böyle zamanlarda itfaiye devrilen ve tehlike arz eden ağaçlarda yeterince yardımcı olamamaktadır.Vatandaşlar zaman zaman mağdur olmaktadır. Bunun için her belediyenin bünyesinde yetişmiş ekipler bulunmalıdır.
Doğal mirasımız tarihi anıt ağaçlar ile çeşitli şekillerde zarar görmüş ağaçların yaralarının onarımı, kuşaklama ve desteklenmeleri, çeşitli yöntemlerle kovukların doldurulması suretiyle, ömürlerini uzatma işleri ağaç restorasyon uzmanlarınca yapılmalıdır.. Özellikle İstanbul ve Bursa gibi kentlerimizde yaşları 5-6 asra kadar varan tarihi olaylara şahitlik yapmış ağaçlarımızın kurtarılması ve gelecek nesillere bırakılması ancak bu şekilde gerçekleştirilebilir.Anıt ağaçlarının korunabilmesi için ; tespitinin uzman kişilerce(orman fakültesi ) yaptırılarak belgelenmesi gerekmektedir.
6. YARARLANILAN KAYNAKLAR
-ATAY, İ.,1989 ORMAN BAKIMI DERS NOTU . İ.Ü.Yayın no:3541
-ATAY,İ.-AYTUG,B.-SELİK,M.-ÜRGENÇ,S.- YALTIRIK,F.,1990: “Şehir içi ağaçlarının
teknige uygun bakımı ve budanması “
-BOZKUŞ,H.F.;2000 İ.Ü.Orman fakültesi ”kent ağaçlarının başlıca bakım ve tesis sorunları”
seminer notu
-ÇEBİ,Ö.,1993, “Trakya üniversitesi fen bilimleri enstitüsü yüksek lisans tezi”
-DİRİK, H.,2000,”Ornemental ağaçların budanması” seminer notu
-Edward ,F.GİLMAN,Enviromental horticulture department university , FLORİDA / U.S.A
-MOL,T.,2000:İ.Ü.Orman fakültesi “Ağaçların korunması” seminer notu
-ÜRGENÇ,ASLANBOGA,ALPTEKİN,DİRİK,ÇELEM,ACUN,GÜLTEKİN,ATA,.1997
-ÜRGENÇ,S.1998 ”Genel plantasyon ve Ağaçlandırma tekniği” ders notu
-SEÇKİN,Ö.B., 2003 “Peyzaj uygulama tekniği” Ders kitabı ,İ.Ü. yayın no:4105
--ŞİMŞEK,Y.-AVCI,H.B., ODUN ÜRETİMİ(Türk –Alman ormancılık projesi)
-YALÇIN,F.,”Meyve ağaçları ile iğne ve yayvan yapraklı ağaçlarda budama” Boğaziçi hayvanat bahçesi yayınları
-6831 Sayılı orman kanunu
-2872 Sayılı çevre kanunu
-2863 Sayılı kültür ve tabiat varlıklarını kurulu kanunu
-3194 Sayılı Boğaziçi imar kanunu
-3030 Sayılı Belediye kanunu
-1586 Sayılı Belediyeler kanunu